(Dhammacakkappavattana Sutta, SN 56.11)
De realiteit van lijden
Veel mensen denken bij het boeddhisme meteen aan meditatie, rust en verlichting. Maar waarom begint de leer van de Boeddha dan met lijden? Is dat niet somber of zelfs pessimistisch? Helemaal niet. Het is juist een eerlijke en nuchtere blik op het leven. Zoals een arts eerst een ziekte moet herkennen voordat hij genezing kan bieden, zo begint de Boeddha met het onder ogen zien van een diep menselijke ervaring. We krijgen allemaal te maken met verlies, teleurstelling en vergankelijkheid. En zelfs wanneer het leven goed gaat, blijft er vaak een onrust – een gevoel dat het nét niet helemaal klopt. Misschien gebeurt het ’s nachts als je wakker ligt, of tijdens een stil moment tussen de drukte door, wanneer alles ineens leeg aanvoelt. Dat besef – dat geluk niet blijvend is en ongemak nooit ver weg – kan het begin zijn van echt inzicht.
Wat is dukkha?
De Boeddha gaf een naam aan dat fundamentele gevoel van ongemak, leegte of onrust dat we in het leven telkens weer tegenkomen: dukkha. Dit woord vormt de kern van de Eerste Edele Waarheid en wordt vaak vertaald als “lijden” – maar het betekent meer dan alleen pijn of verdriet. Het verwijst naar de vergankelijkheid van alles in het leven, en naar het feit dat niets ons blijvend kan vervullen of volledig tevreden kan stellen. Er zijn drie vormen:1. Gewoon lijden (dukkha-dukkha)
Denk aan fysieke of mentale pijn, ziekte, verlies, verdriet of zelfs dagelijkse frustratie.2. Lijden door verandering (vipariṇāma-dukkha)
Een vriendschap die jarenlang goed was? Plots voelt het anders. Een lichaam dat je ooit als sterk en betrouwbaar ervoer? Ineens begint het te protesteren. Alles verandert – en dat doet soms pijn.3. Lijden door vergankelijkheid (saṅkhāra-dukkha)
Zelfs als alles goed lijkt te gaan, zit er een onrust onder het oppervlak. Omdat we diep van binnen weten: dit blijft niet. Niets is blijvend, zelfs onze gedachten en stemmingen niet.Herkenbaar voor iedereen
Dukkha is universeel. Het raakt ieder mens, of je nu rijk bent of arm, jong of oud. Het zit in de stress op het werk, de angst om iemand te verliezen, de onzekerheid over jezelf of het verlangen naar iets beters. Zelfs in geluk schuilt dukkha – juist omdat we bang zijn het te verliezen.Waarom dit inzicht zo krachtig is
De Eerste Edele Waarheid is geen sombere boodschap, maar een uitnodiging om dieper te kijken. Ze stelt niet dat het leven alleen maar lijden is, maar laat zien dat lijden onlosmakelijk verbonden is met het bestaan. En ze moedigt ons aan eerlijk te zijn over hoe we ons verhouden tot het leven, en vooral tot ons verlangen om pijn te vermijden en geluk vast te houden. Het gaat erom dat we leren zien hoe ons streven naar blijvend geluk in dingen buiten onszelf – zoals bezit, succes of waardering – steeds weer teleurstelt. De Boeddha wijst ons niet alleen op dukkha – hij wijst ook de weg daaruit. Maar om die weg te kunnen gaan, moeten we eerst bereid zijn om open en eerlijk te durven kijken naar wat we echt ervaren.🪶Oefening: Herken een klein schurend moment
Let vandaag op een klein moment waarop iets een beetje schuurde. Misschien was het een opmerking, een stilte, of iets wat je anders had gewild. Sta er even bij stil, zonder het te veranderen of weg te duwen. Wat voel je in je lichaam? Wat maakt het ongemakkelijk?