Wat is de uposatha?
In de drukte van het dagelijks leven biedt het boeddhisme een krachtig en tijdloos hulpmiddel om tot bezinning te komen: uposatha. Deze dagen – afgestemd op de maanfasen – zijn bedoeld als gelegenheden voor verdieping, hernieuwing en innerlijke rust en helderheid. In de Theravada-traditie zijn ze geliefd bij zowel monniken als leken om de beoefening extra aandacht te geven.
Oorspronkelijk was alleen de avond van de volle maan de officiële uposatha-dag. Dan was het – zelfs in het donker – nog mogelijk om via maanlicht de paden naar het woudklooster te vinden. Monniken kwamen samen om de leer te onderhouden, hun morele regels te hernieuwen en zich te bezinnen. Later, toen ook leken zich toelegden op deze dagen van beoefening, is ook de dag van de nieuwe maan toegevoegd. Inmiddels worden in veel landen alle vier de maanfasedagen als uposatha beschouwd.
Uposatha is geen verplichting, geen ritueel in de gebruikelijke zin van het woord. Het is een bewuste keuze om even stil te staan: bij je intenties, je daden en het pad dat je volgt.
Tegelijkertijd is het goed om te beseffen: de Dhamma (de leer van de Boeddha) is geen dag in de week, maar iets om op elk moment te beoefenen. Uposatha is geen vervanging voor dagelijkse beoefening – het is een ondersteuning, een herinnering, een ankerpunt op de langere reis.
Wat doe je op een uposatha-dag?
De kern van de uposatha is vrijwillige toewijding. Je hoeft niet naar een klooster te gaan (al is dat inspirerend als het kan), en het draait niet om perfectie. Je kiest er bewust voor om op die dag:
- bewuster aandacht te geven aan je daden en intenties, door de acht leefregels op je te nemen in plaats van de gebruikelijke vijf;
- tijd te maken voor meditatie, studie van de Dhamma of het luisteren naar een lezing;
- afstand te nemen van afleiding, comfort en overdaad – bijvoorbeeld door eenvoudiger te eten;
- ruimte te maken voor innerlijke rust en heldere aandacht.
De acht leefregels op uposatha-dagen:
- Geen levende wezens doden.
- Niet nemen wat niet gegeven is.
- Geen seksueel gedrag (celibatair voor een dag).
- Niet liegen of misleidend spreken.
- Geen bedwelmende middelen gebruiken.
- Geen overdadige of late maaltijden nuttigen.
- Geen vermaak of uiterlijke versiering zoeken – dus ook geen muziek, YouTube, tv, Netflix, sociale media, make-up of sieraden.
- Niet slapen op luxe bedden.
Deze regels zijn geen geboden, maar hulpmiddelen: ze beschermen je geest tegen verstrooiing en brengen je dichter bij innerlijke vrede.
Waarom zou je het proberen?
Uposatha is geen verplichting – het is een kans. Een kans om jezelf eraan te herinneren: dit is het pad dat ik wil volgen. Het is een manier om de Dhamma niet alleen te lezen of te overdenken, maar ook echt te leven.
Veel mensen merken dat hun beoefening op uposatha-dagen dieper wordt. De geest komt tot rust, de intentie wordt helder, het hart opent zich. Het hoeft niet groots te zijn. Zelfs als je maar een paar uurtjes besteedt aan reflectie en meditatie, merk je vaak verschil.
Hoe begin je?
Je kunt eenvoudig starten:
- Kies één van de maanfasedagen en markeer hem in je agenda.
- Plan vooruit: houd de dag (of een deel ervan) vrij van verplichtingen.
- Leg jezelf de acht regels op voor die dag.
- Gebruik de tijd voor meditatie, Dhamma-studie en bewuste aandacht.
Er zijn ook veel kloosters en boeddhistische groepen die op uposatha-dagen extra bijeenkomsten organiseren, zowel online als offline. Sluit je aan als je dat fijn vindt – of doe het alleen, in je eigen ruimte.
Onze website geeft de maanstanden en uposatha dagen (volle en nieuwe maan) weer volgens de astronomisch exacte datums voor Nederland. Ze kunnen licht verschillen van andere uposatha-kalenders.