(Dhammacakkappavattana Sutta, SN 56.11)
Het lijden stopt niet vanzelf – maar het kan wel stoppen
Na het inzicht dat er lijden is, en dat dit lijden een oorzaak heeft, komt er nu een keerpunt: de Derde Edele Waarheid. Die stelt dat lijden ook kan ophouden.
Dat is een radicale gedachte. Want we zijn vaak gewend te denken dat lijden er nu eenmaal bij hoort. Of dat het alleen maar tijdelijk verzacht kan worden – met afleiding, succes, of iets nieuws om naar uit te kijken. Maar de Boeddha zegt iets anders: het is mogelijk om het lijden helemaal tot rust te brengen.
Niet door de wereld te veranderen. Niet door onszelf te verbeteren tot we goed genoeg zijn. Maar door de innerlijke drang die het lijden steeds opnieuw voortbrengt – dat voortdurende verlangen naar iets anders dan wat er nu is – uit te doven.
Als verlangen uitdooft
De Boeddha gebruikte het woord nirodha voor het einde van lijden. Het betekent: ophouden, tot rust komen, uitdoving. In deze context verwijst het naar het uitdoven van het verlangen dat telkens opnieuw leidt tot onrust, gehechtheid en lijden.
Zolang dat verlangen actief is, blijven we hechten aan wat prettig is en proberen we het onprettige weg te duwen. We zijn voortdurend bezig met iets willen of iets vermijden. En precies daardoor blijft lijden bestaan.
Bij nirodha valt dit proces stil. De drang om steeds iets anders te willen dooft uit. Er is geen behoefte meer om iets vast te houden of te veranderen. Wat overblijft is innerlijke kalmte – niet omdat alles perfect is, maar omdat er geen innerlijke drang meer is.
Wat is nibbāna?
De Boeddha gebruikte het woord nibbāna voor de bevrijding die mogelijk wordt wanneer het verlangen volledig is uitgedoofd. Nibbāna betekent letterlijk: uitdoving.
Het is geen ervaring in de gewone zin van het woord, zoals een gevoel of een stemming. De Boeddha beschreef het als het ongeborene, het niet-samengestelde, het niet-vergankelijke. Daarmee gaf hij aan dat nibbāna niet afhankelijk is van omstandigheden. Het ligt buiten alles wat ontstaat en weer vergaat.
Je zou kunnen zeggen: nibbāna is geen nieuwe ervaring die wordt toegevoegd, maar het wegvallen van wat lijden steeds opnieuw veroorzaakt. Het is de afwezigheid van gehechtheid, verlangen en innerlijke strijd. En juist daarin ligt ware vrede.
Een bevrijdend inzicht
De Derde Edele Waarheid vraagt niet om geloof, maar om aandacht en inzicht. Wat gebeurt er wanneer je iets verlangt – en je daar niet automatisch naar handelt? Als je het verlangen opmerkt, en even laat voor wat het is?
In zulke momenten kan er rust ontstaan. Niet omdat alles opgelost is, maar omdat je niets hoeft toe te voegen of weg te nemen. Er is helderheid. Er is ruimte om het te laten zijn, zonder strijd.
Dat is nog geen nibbāna, maar het wijst wel in die richting. Elke keer dat we een impuls herkennen en niet volgen, wordt de greep van verlangen iets losser. En in die openheid groeit het besef: vrijheid is mogelijk.
🪶 Oefening: Ervaar een moment van loslaten
Denk aan een recente situatie waarin je iets wilde veranderen of controleren – misschien een meningsverschil, een gevoel van tekort, of een ongemakkelijke emotie. Stel je nu voor dat je dat verlangen even loslaat. Hoe voelt dat in je lichaam? Wat gebeurt er als je niets hoeft te doen – behalve aanwezig zijn?